La vortprovizo de ĉi tiu paĝo:
| vorto | signifo |
|---|---|
| wan | unu, parto (de io), kunigita |
| tu | du, dividi, dividita |
| sike | rondo, ronda, pilko, jaro |
| mani | mono, granda malsovaĝigita besto |
| esun | komerco, merkato, butiko, interŝango |
| mun | luno, stelo, nokta ĉiela objekto |
| nanpa | nombro, (ordala indikilo) |
| poki | skatolo, ujo, bovlo, taso, tirkesto |
| sin | nova, aldonita, freŝa, ekstra |
| suno | suno, lumo, heleco, brili |
nombroj
La plej bazaj nombroj Tokipone estas ĉi tiuj vortoj:
- ala - 0, nenio
- wan - 1
- tu - 2
- mute (many) - 3 aŭ pli
- ale (all) - ĉio, senfina
Ĉi tio estas, memevidente, tre limigita sistemo. Sed Tokipono ne estas unika: lingvoj de iuj ĉasist-kolektistaj socioj limigas siajn nombrojn je tri, du, aŭ eĉ unu. (Fakte, oni raportas, ke la piraha lingvo havas vortojn nur por “malgranda kvanto” kaj “granda kvanto”, kaj ke la valoroj ŝanĝiĝas kuntekste.)
Tamen, estas ankaŭ dua, aldonita sistemo, kiu oficiale estas difinita, kaj estas ofte uzata por priskribi pli grandajn nombrojn. Ĝi reuzas iujn tokiponajn vortojn kiel aldonitajn nombrojn:
- ala - 0
- wan - 1
- tu - 2
- luka (mano) - 5
- mute (multo) - 20
- ale (ĉio) - 100
En ĉi tiu sistemo, vortoj estas aldonitaj aŭ ripetitaj por formi nombrojn. Ekzemple, 42 estas “mute mute tu” (20+20+2) kaj 18 estas “luka luka luka tu wan” (5+5+5+2+1).
Kiel vi povas vidi, ĉi tiu ankoraŭ estas sufiĉe limigita sistemo. Nur por nomi la jaron, en kiu ĉi tiu paĝo estas originale skribita (2020), oni bezonus ripeti la vorton “ale” dudekoble kaj aldoni unu “mute” ĉe la fino.
Ĉiuj de ĉi tiuj limigiloj estas parto de la Tokipona filosofo de simpligado de pensoj kaj evitado de nenecesa detalo. Iuj homoj provis krei aliajn nombrajn sistemojn, sed neniu trovis vastan akceptitecon.
Uzi nombrojn
Sendepende de la specifa sistemo, nombroj estas traktataj kiel adjektivoj kaj aldonataj ĉe la fino de substantivoj aŭ substantivaj frazoj:
soweli wan – unu besto
waso lili tu – du malgrandaj birdoj
Por ordinalaj nombroj (unua,dua…), la vorto “nanpa” post la nombro estas uzata.
jan nanpa wan – unua homo
tomo nanpa mute luka luka wan – tridek unua domo (aŭ domo #31)
La frazo “nanpa wan” kelkfoje estas uzata kun adjektivoj kiel superlativa modifilo:
nena (Ewelesu/Somolunma) li nena suli nanpa wan lon ma ale. – Monto (Everest/Chomolungma) estas la plej granda monto en la tuta mondo.
La kalendaro
En kombinaĵo kun “tenpo”, la vortoj “suno”, “mun” kaj “sike” ofte estas uzata por priskribi periodojn de tempo:
tenpo suno – tago (“suna tempo”)
tenpo pimeja – nokto (“malhela tempo”)
tenpo mun / tenpo sike mun – monato (“luna tempo / luna ciklo”)
tenpo sike / tenpo suno sike – jaro (“ronda tempo / suna ronda tempo”).
nanpa
Krom ordinalaj nombroj, la vorto “nanpa” mem povas signifi “nombro” aŭ “cifero”. Ekzemple,
ilo nanpa – kalkulilo (“nombra ilo”)
nanpa pona – poentaroj (“bonaj nombroj”)
Kompreneble, oni devas esti zorgema tiel, ĉar uzo de veraj nombroj en ĉi tiu okazo estus konfuzanta. Ekzemple, ĉu “ilo nanpa tu” signifas “dua ilo” aŭ “du kalkuliloj”? En la posta ekzemplo, oni povus rearanĝi la vortojn al “ilo tu nanpa”.
Vetero
Por paroli pri vetero, la ofte uzata frazo estas “[substantivo] li lon”, kiu laŭvorte signifas “[noun] ekzistas” kaj tradukiĝas al “Estas [noun]e”. Ekzemploj:
suno li lon. – Estas sunplene.
telo sewi li lon. – Pluvas. (“Ĉiela akvo” ekzistas.)
seli li lon. – Varmas.
lete li lon. – Malvarmas.
Dialektaj diferencoj
Ĉi tiu parto de la dokumento priskribas kiel certaj Tokiponaj kursoj klarigas malsame certajn ideojn, aŭ kiel komunumoj malsame uzas ilin.
Diversaj kursoj estas malsamaj rilate ordinalajn nombrojn.
La oficiala libro kaj la “12 days of sona pi toki pona” sugestas simple aldoni “nanpa”, post la nombro, dum la kurso “o kama sona e toki pona!” sugestis aldoni “pi nanpa” kaj la nombron.
jan nanpa wan – unua homo
jan pi nanpa wan – unua homo
En la komunumo, la unua vojo estas iomete pli disvastigita, do ĉi tiu kurso sekvos ĝian ekzemplon.
Ekzercoj
Nun, penu solvi la signifojn de ĉi tiuj frazoj.
- mi wile esun e soweli suli tu wan ni.
- tenpo suno pini la mi lon tomo sona.
- tenpo mun wan pini la lete li lon.
- sina pona nanpa wan tawa mi.
- tenpo suno mute mute la telo sewi li awen.
Kaj penu traduki la sekvajn frazojn en Tokiponon.
- Mi loĝas en domo #27 en la strato Vaŝingtono.
- La televidilo (“ilo de movantaj bildoj”) diris, ke morgaŭ estos sunplene.
- Estos malvarme ĉi-nokte.
- Majo (“la kvina monato”) estas aminda.
- Vi havas multe da muzikaj iloj!